29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kutlu olsun

Tarih: 28 Ekim 1923… Ulu Önder, çalışma arkadaşlarına, “Yarın Cumhuriyeti ilan ediyoruz” müjdesini verdi. Meclis, bu yeni yönetimi “Yaşasın” nidalarıyla kabul etti.

Ulu Ön­der Ata­türk liderliğindeki Türk Mil­le­ti’nin, 19 Ma­yıs 1919’da baş­la­yan kur­tu­luş mücadelesi za­fe­re ulaş­tı… Sı­ra, ye­ni ku­ru­lan ül­ke­nin yö­ne­tim şek­li­ni be­lir­le­me­ye gel­di… Ata­türk, cum­hu­ri­ye­ti, “E­ge­men­lik ka­yıt­sız şart­sız milletindir” sö­züy­le müj­de­le­di… İş­te, tek ada­mın yö­ne­ti­min­de­ki pa­di­şah­lık­tan, mil­le­tin ken­di ken­di­ni yö­net­ti­ği cum­hu­ri­ye­te ge­çi­şin öyküsü:

‘Egemenlik milletindir’

Kur­tu­luş mü­ca­de­le­si, 19 Ma­yıs 1919’da Mus­ta­fa Ke­ma­l’­in Sam­su­n’­a ayak bas­ma­sıy­la baş­la­dı. Ata­türk, halkı, “Mil­le­tin ege­men­li­ği­ni, yi­ne mil­le­tin azim ve ka­ra­rı kur­ta­ra­cak­tı­r” sö­zü et­ra­fın­da bir ara­ya ge­tir­di. Bir yan­da as­ke­ri mü­ca­de­le sü­rer­ken bir yan­da da An­ka­ra­’da ilk Mec­li­s’­i top­la­mak için ça­lış­ma baş­la­tıl­dı. Yur­dun dört bir ya­nın­dan tem­sil­ci­ler, An­ka­ra­’ya gel­di. 23 Ni­san 1920’de, ilk Mec­lis top­lan­dı ve 1921’de ilk ana­ya­sa ha­zır­lan­dı. Ana­ya­sa­’nın birinci mad­de­si, “E­ge­men­lik ka­yıt­sız şart­sız mil­le­tin­di­r” ol­du. Bu, yeni re­ji­mi­nin ha­ber­ci­siy­di. Ancak, cum­hu­ri­ye­tin ila­nı için iki yıl geç­me­si ge­rek­ti…

Önce masadakiler öğrendi

Ta­rih: 27 Ekim 1923… Sa­vaş­tan za­fer­le çık­mış, tüm düş­man­la­rı­nı boz­gu­na uğ­rat­mış genç Türkiye, bir hü­kü­met kri­ziy­le kar­şı kar­şı­ya kal­dı. Ba­kan­lar Ku­ru­lu is­ti­fa et­ti. Ata­türk, si­ya­si bu­na­lım üze­ri­ne cum­hu­ri­ye­tin ila­nı için za­ma­nın gel­di­ği­ne ka­rar ver­di… 28 Ekim ak­şa­mı, ya­kın ça­lış­ma ar­ka­daş­la­rı­nı Çan­ka­ya Köş­kü­’n­de ak­şam ye­me­ği­ne da­vet et­ti. Ma­sa­nın et­ra­fın­da, İs­met Pa­şa (İnö­nü), Fet­hi Bey (Ok­yar), Ka­zım Pa­şa (Özalp), Ke­ma­let­tin Sa­mi Pa­şa, Ha­lit Pa­şa, Fu­at ve Ru­şen Eş­ref Bey var­dı. Mus­ta­fa Ke­mal, o ak­şam ye­me­ğin­de hü­kü­met kri­zin­den kur­tul­ma yo­lu­nu gös­ter­di: “Ya­rın cum­hu­ri­ye­ti ilan ede­ce­ğiz.”

101 pare top atışı

Ye­mek­ten son­ra Mus­ta­fa Ke­mal ve İs­met İnö­nü, Mec­li­s’­e su­nu­la­cak olan ka­nun tas­la­ğı üze­rin­de ça­lış­ma­ya baş­la­dı. 1921 Ana­ya­sa­sı­’nın ilk mad­de­si­ne “Tür­ki­ye Dev­le­ti­nin şek­li hü­kü­me­ti cum­hu­ri­yet­ti­r” cüm­le­si ek­len­di. Ana­ya­sa­’da bu­na uy­gun de­ği­şik­lik­ler ya­pıl­dı. Halk Fır­ka­sı, 29 Eki­m’­de yap­tı­ğı top­lan­tı­da, Mus­ta­fa Ke­ma­l’­i hü­kü­met bu­na­lı­mı­nı çöz­mek­le gö­rev­len­dir­di. Mus­ta­fa Ke­mal de cum­hu­ri­ye­tin ila­nı­na yö­ne­lik ana­ya­sa de­ği­şik­li­ği öner­ge­si­ni açık­la­dı. TBMM Ge­nel Ku­ru­lu­’n­da, Ana­ya­sa­nın 1’in­ci, 2’n­ci, 10’un­cu, 11’in­ci ve 12’n­ci mad­de­le­ri­nin de­ğiş­ti­ril­me­si­nin ka­bul edil­me­siy­le “Cum­hu­ri­ye­t” res­men ilan edil­di. “Ya­şa­sın Cum­hu­ri­yet!” ni­da­la­rı, TBMM Ge­nel Ku­ru­lu­’nun du­var­la­rın­da yan­kı­lan­dı. Cumhuriyetin ilanı, 101 pa­re top atışıyla kut­lan­dı. 1924 yı­lın­da ise 29 Ekim günü şenlikler dü­zen­len­di.

İlk kut­la­ma 1924 yı­lın­da dü­zen­len­di…

Cum­hu­ri­ye­tin ila­nı edi­li­şi, 101 pa­re top atı­şıy­la kut­lan­dı. Bü­yük dev­ri­min bi­rin­ci yıl­dö­nü­mü için ise tüm yurt­ta şen­lik­ler dü­zen­len­di. Ga­zi Mus­ta­fa Ke­mal ön­der­li­ğin­de ya­zı­lan kur­tu­luş des­ta­nı­nın en önem­li hal­ka­sı cum­hu­ri­yet, 1925 yı­lın­da çı­kan bir ka­nun­la bay­ram ola­rak kut­lan­ma­ya baş­lan­dı…. Kut­la­ma­lar­da­ki coş­ku her yıl bir kat da­ha art­tı.